مبحث ۲۳ مقررات ملی ساختمان پرسش و پاسخ با دکتر صفارزاده
این مقاله حاصل گفتگوی واحد تحقیق و توسعه خانه عمران با جناب آقای دکتر محمود صفارزاده از اعضای کمیته تخصصی نظارت و راهبردی مبحث ۲۳ مقرات ملی ساختمان و همچنین رئیس دانشکده عمران دانشگاه تربیت مدرس است. در این مقاله می کوشیم با بررسی ابعاد مختلف این آیین نامه، مسیری جدید را برای کلیه مخاطبان آن از جمله مهندسان، سازندگان و دست اندرکاران صنعت ساختمان روشن کنیم و فرآیند فرهنگ سازی درست از این دستورالعمل کاربردی را جاری نماییم. مأموریت ما پرورش مهندسانی فرهیخته، خلق ساختمان هایی ایمن و توسعه ایرانی آباد است.
خواستگاه مبحث ۲۳ از کجا بود و چجوری شروع شد؟
سال ۱۳۷۴که سازمان نظام مهندسی شکل گرفت و ۷ رشته برای آن تعریف شد یکی از آن ها مهندسی ترافیک بود. الباقی ۶رشته دیگه به جز رشته معماری در یک سری از مباحث تالیف شدند و شکل گرفتتند. اما مبحث ترافیک و یک مقدار هم مباحث معماری باقی ماندند. از سال ۱۳۷۶ جلسه ای گذاشته شد تا بررسی شود این ساختمانی که در حال ساخت آن هستیم معضلات بعدی آن چه مواردی هست.
اگر قبل شروع به ساخت عارضه سنجی کنیم در نتیجه بناهای بزرگی که میخواهیم احداث شوند در جهت ترافیکی و بار ترافیکی بسیار کمک کننده خواهند بود. از همین رو جلساتی را گذاشتیم و منجر به شرح خدماتی شد که باید قبل از احداث به آن فکر میشد که در آن زمان یعنی سال ۱۳۸۷ مهندس رشید پور که مدیر کل دفتر مقررات ملی ساختمان بودند به شهرستان های بزرگ ابلاغ کردند که سازندگان موظف به رعایت این شرح خدمات ترافیکی در مجتمع تجاری و ساختمان های مسکونی بزرگ هستند. ولی این موضوع اهمیت داده نشد و کسی آن را جدی نگرفت تا در سال های بعد مجددا شرح خدماتی برای ساختمان های بزرگ نوشته شد و آن زمان آقای نجار معاون وزیر کشور بودند که این موضوع را به شهرداری ها برای اجرا به کلان شهرها ابلاغ کردند و گفتند که حتما میبایست این الزامات رعایت شود ولی چون این موارد جایی کنترل نمیشد کسی آن را جدی نمیگرفت اما ما تمایل داشتیم مبحثی از مقررات ملی برای آن در نظر گرفته شود که به صورت قانونی وجود داشته باشد و لازم الاجرا شود ودر سراسر کشور به صورت یکپارچه انجام گیرد.
در نتیجه مهندس ترافیک باید عارضه سنجی کند و طبق آن، راه حل درست و اصولی ارائه دهد و نه اینکه بخواهد جلوی ساخت را از ابتدا بگیرد.
به عنوان مثال اگر در اطلاعات اولیه مشخص شد خاک بستر مقاومتش کم است، باید پی را یکپارچه ساخت. در ترافیک هم به همین منظور؛ ترافیکی که باعث آلودگی بیشتر هوا و ضررات مالی و جانی و تعطیلی مدارس و دانشگاه ها شود را باید قبل از ساخت بررسی کرد چون بعد از احداث تنها ۱۰درصد میتوان به بحث ترافیک ورود کرد و آن را مدیریت نمود.
در سال ۱۳۹۳ شورای تدوین موافقت نمود که که مبحثی در این رابطه نوشته شود که آن زمان نامه ای نوشته شد و به مرکز تحقیقات راه و شهرسازی رسید و درخواست مبحث ترافیک مجددا شکل گرفت و مصوب شد و ما پیش نویس اولیه را با حدود ۱۰۰۰ صفحه نوشتیم و بعد از آن خلاصه نویسی کردیم. از لحاظ فنی کاملا مورد تایید قرار گرفت ولی نظر به چاپ آن به تایید نرسید.
بخش هایی از این مبحث را به شهرستان ها ارائه کردیم و برای ساختمان های گروه (د) و (ج) الزامی شد تا اخیرا سرپرست راه و شهرسازی این موضوع را به وزارت کشور ابلاغ کرد تا انجام شود.
در حال حاضر مبحث ۲۳ چه زمانی عملیاتی میشود؟
به وزارت راه و شهرسازی و شهرداری ها بستگی دارد. شهرداری تهران در حال حاضر گفته درساختمان های گروه ج و د حتما میبایست عارضه سنجی ترافیکی شود و مهندس برق و سازه و مکانیک و ترافیک زیر آن را امضا کند و متعهد شود که تا ۲۰ سال آینده برای این ساختمان مشکل ترافیکی وجود نخواهد داشت.
رویکرد مبحث ۲۳ شامل کدام مهندسان میشود؟
مهندسان عمران که دارای سابقه کاری در حوزه ترافیکی باشند یا ارشد ترافیک داشته باشند و دارای پروانه اشتغال به کار باشند. این افراد در قالب فرد نیز میتوانند ولی اگر متراژ از یک حد مشخصی بالاتر رفت باید در قالب شرکت و به صورت حقوقی این کار را انجام دهند.
فرد دارای حداقل درجه کارشناسی و ترجیحا کارشناسی ارشد در یکی از رشته های مهندسی حمل و نقل و ترافیک باشد یا آموزش هایی در این زمینه کسب کرده باشد که صلاحیتش را در این رشته مشخص کند.
راهکار این موضوع چیست؟
در دستورالعمل مبحث ۲۳ این راهکارها به صورت کامل بیان شده بود ولی نظر آقایان این بود که این دستورالعمل ها میبایست در مبحث ۲ مقررات ملی ساختمان اضافه شود. در هر حال امکان عارضه سنجی در ساختمان های مسکونی با ۲۰۰ واحد باید به صورت پیش فرض ،مدل سنجی و شبیه سازی شود و بررسی کنیم که چند سفر در روز تولید میشود و ساعات اوج آن چه زمانی است و برای آن راهکار ارائه کنند. به عنوان مثال پل عابر پیاده احداث کنیم و یا در تقاطع های نزدیک به ساختمان ، با هزینه مالک چراغ راهنمایی بگذاریم زیرا این مالک هست که میخواهد زمین را توسعه دهد و نه شهرداری. که در این حالت باید توجه داشت که تمهیدات ترافیکی را از سطحی که هست خراب تر نکنند اما چنانچه راهکار مناسب اتفاق نیفتد مجوز ساخت به سازنده داده نشود.
اکنون و در حال حاضر چه نهادها یا ارگان هایی را برای این کار در نظر گرفتند؟
طبق قانون ، شهرداری مکلف است فردی که دارای پروانه است و مسئول ارائه اسناد و مدارک به شهرداری است، اسناد مربوط به ترافیک را نیز ارائه دهد.
در حال حاضر در مرحله صدور پروانه هستیم؟
این مبحث از هر لحاظ کامل است یعنی بخشی دارد که نشان میدهد ساختمان قبل از ساخت در این مرحله امکان ساخت دارد که با عارضه سنجی اولیه آیا میتوان خواسته اولیه را اجرا کرد؟ و مرحله بعدی نیز در حین ساخت پروژ ه است. به عنوان مثال در زمان ساخت مجتمع تجاری راهروهای منتهی به خیابان نیز باید متناسب با میزان عبور افراد از آن خیابان باشد. و در حین ساخت: به عنوان مثال در برخی از ساختمان های اداری افراد در زمان ناهار میبایست حدود ۲۰ دقیقه منتظر آسانسور باشند تا بتوانند خودشان را به طبقه ۸ برسانند. لذا در زمان طراحی نیز مهندس طراح میبایست به تمام این جزییات که در مبحث ۲۳ ذکر شده است نیز توجه کند که شامل طراحی کریدور، آسانسور و پله برقی و همچنین ضوابط ایمنی ترافیکی است.که این به آن معنی است که ساختمان بزرگ ممکن است انحراف ترافیکی نیاز داشته باشد. آیا عابر پیاده، محل عبور دوچرخه سوار و یا عرض الزامی برای مصالح ساختمانی در هنگام ساخت و همچنین ماشین های حمل مصالح برای رسیدن به محل پروژه به درستی رعایت شده است؟ ماشین های حمل مصالح چه ساعت و زمانی از روز وارد پروژه شوند که به حجم ترافیکی لطمه وارد نکنند و همینطور باعث سلب آسایش دیگر ساکنین آن منطقه نشوند. این ها همگی مواردی است که در حین ساخت پروژه میبایست بررسی و انجام گیرد.
درحین بهره برداری : باید کنترل شود که بعد از اتمام پروژه ضوابط ترافیکی به درستی رعایت شده؟ آیا رمپ و لوپی که برای عابر پیاده میبایست ساخته شود انجام شده است؟ آیا ضوابط برای معلولین رعایت شده است؟ آیا علامت گذاری پارکینگ ها به درستی انجام گرفته است؟این بررسی ها و سوالات به این دلیل است که آماری که من از پلیس تهران در سال ۱۳۹۸ اخذ نمودم به این ترتیب بود که فقط در ورودی پارکینگ ها و خروجی و داخل پارکینگ ها ۱۱ نفر کشته داشته ایم. به این دلیل که سازنده ، پارکینگ مسکونی ساخته است و طول آن به عنوان مثال ۱۲۰ متر است که اگر ماشین با سرعت زیاد و بدون توجه وارد یا خارج شود ،متاسفانه به عابر پیاده ای که در حال گذر است برخورد کرده است. پس سوال اینجاست که طول پارکینگ و زاویه قرارگیری آن ها به چه میزان بایدباشد؟آیا راه های فرار در نظر گرفته شده است؟ آیا روشنایی ساختمان شامل برق اضطراری نیز هست؟ اگرچه کار مهندس ترافیک طراحی ژنراتور و تولید برق و یا طراحی پارکینگ نیست اما نیاز به کنترل این موضوع داریم که آیا علامت گذاری شما به درستی انجام گرفته است تا عابر پیاده ای که از ساختمان به پایین مراجعت میکند بتواند در شب و در مواقع خطر از محل به راحتی فرار کند؟ یا معلولین بتوانند به آسانی این شیب را طی کنند؟ یا طول رمپ و شیب به گونه ای طراحی شده است که زاویه شیب در حالت درستی اجرا شده باشد؟ اگر تمامی این موارد به درستی انجام شوند ناظر ترافیک برگه را امضاء کرده و سازنده میتواند پایان کار خود را بگیرد. پس مهندس ترافیک هم قبل از اجرا ، هم در حین اجرا و هم اتمام اجرا باید نظارت درستی بر پروژه داشته باشد که این نیاز به بررسی مربوط به ساختمان هایی است که مقرون به صرفه باشند. به عنوان مثال ساختمان نوع الف را جزو طبقه بندی در بررسی ترافیکی قرار نمیدهیم.
ارتباط ساختمان با ساخت و ساز و ترافیک چیست؟
۲ نیاز مهم و اصلی بشر : ساخت سرپناه و حرکت و جابه جایی برای یافتن غذا هست.
پس حمل و نقل از جایی شروع شد که بشر به فکر استقرار افتاد. مثلا مصریان قدیم به وسیله چوب که امروزه ما به آن پل میگوییم برای جمع آوری غذا یا کشت و کار راهی را احداث میکردند. پس یعنی احداث بنا و مقوله ترافیک دو بحث جدا ناپذیر از یکدیگر هستند. مخصوصا اامروزه و در دنیای مدرن هر بنایی که احداث میشود به دنبال آن نیاز به وسیله نقلیه نیز وجود خواهد داشت.
کریدورهای پرتلاطم که اصطلاحا TOD میگوییم به چه معنی است؟ این یعنی در کنار ایستگاه های مترو میتوانیم تراکم بیشتری دهیم زیرا ارتباط ایستگاه ها با ایستگاه دیگری برقرار است و چنانچه محدودیت ترافیکی برای شهروندان در نظر گرفته شود میتوان گفت که دسترسی با مترو برای افراد آنجا به درستی در نظر گرفته شده و میتوانند از وسیله نقلیه شخصی استفاده نکنند. پس ساختمان همراه با ترافیک معنا دار میشود.
این مبحث مربوط به معابر بالافصل است یعنی معابری که چسبیده به ساختمان هستند و یک شعاع نفوذی مشخص دارند. به عنوان مثال برای یک ساختمان احتیاج به آنالیز ترافیکی کل شهر نیست مثلا اگر کاربری ساختمان مسکونی است تا ۲ یا ۳ کوچه اطراف میبایست تحلیل و آنالیز شود یا اگر ساختمان گروه “ج” هست تا شعاع ۱۶۰۰ متری را آنالیز کنیم. اگر ساختمان بزرگ و گروه “د” هست تا شعاع ۳۲۰۰متری بررسی و شبیه سازی شود و همینطور ساختمان های تجاری که تا شعاع ۲ تا ۳ کیلومتری تاثیر خود را بر روی بار ترافیکی میگذارند.
با احداث ساختمان جدید حق ساکنین آن منطقه ضایع شده است که در نتیجه آلودگی هوا و آلودگی صوتی بیشتر میشود ، رفت و آمد بچه ها به خطر می افتد و این موضوع قابل انکار نیست.
رابطه مفهومی یا الزام آوری و یا وابستگی بین دیگر مباحث با مبحث جدید ۲۳ برقرار است؟
مبحث ۲۳ با دیگر مباحث همپوشانی ندارد ولی در ارتباط است. به عنوان مثال مبحث ۴ در مواردی وجه اشتراک دارد. به این معنی که معمار برای طراحی عرض کریدور یا درب وردی اصلی اندازه هایی را طبق آیین نامه طراحی میکند و مهندس ترافیک با توجه به این موارد میبایست حجم افراد را برای ورود و خروج کنترل کند و تایید نهایی را بدهد. یا مبحث ۲ نیز که در خصوص نظامات اداری است وجه اشتراک دارد. یا مبحث ۳ : چون اگر ساختمانی ۲۰ طبقه ای در کوچه ای کم عرض احداث شود زمان امدادرسانی، ماشین های آتشنشانی نمیتوانند وارد محل شوند. پس وجه اشتراکی بین مباحث ذکر شده وجود دارد.
آیا منابع مبحث ۲۳ مقررات ملی خارجی بوده اند یا صرفا مربوط به شرایط کشور خودمان است؟
ما در ابتدا منابع کشورهای خارجی را مورد بررسی قرار داریم و که در مجموع حدود ۱۲۰۰ صفحه شد این کشورها شامل ۴ تا ۵ کشور توسعه یافته و کشورهای اطراف مثل قطر و امارات بودند. و از بین این ۱۲۰۰ صفحه پیشنویس مبحث ۲۳ استخراج شد.
مثلا اگر بخواهیم ارتفاع پارکینگ را محاسبه کنیم باید مطالعه ای بر روی ابعاد و اندازه های خودروهای به روز دنیا داشته باشیم که در نهایت این خودروها وارد ایران نیز میشوند. این خودروها باید در فضای پارکینگ به راحتی رفت و آمد و حرکت کند و شعاع گردش خودرو نیز به درستی رعایت شود. در نتیجه الزاماتی که در منابع خارجی وجود داشت میبایست عینا در مبحث منظور میگردید و در واقع تلفیقی از یافته های کشورهای توسعه یافته با کشورهای اطراف خودمان و تجربیات داخلی که ظرف ۲۰ سال گذشته به صورت پراکنده داشتیم به صورت یکجا ادغام شد.
آیا مهندسین دیگر رشته های ۷ گانه نظام مهندسی نیز میبایست به مبحث ۲۳ مسلط شوند؟
نه، لزوما احتیاج به این موضوع نیست زیرا هر فرد در حوزه تخصصی خود میبایست مسلط باشد اما چنانچه دانش فرد بیشتر باشد قطعا بهتر خواهد بود.
مثلا مهندس مکانیک یا برقی داریم که کارشناسی ارشد خود را در رشته ترافیک گرفته ولی اولویت بررسی نقشها با مهندس عمران و حمل و نقل است.
پس مهندس عمران دارای مدرک لیسانس که دارای پروانه اشتغال است میتواند در حد جنرال و برای ساختمان های کوچک به بحث ترافیکی ورود کند ولی برای ساختمان های بزرگ باید تخصص مخصوص داشت و در مرحله بعد مربوط به ساختمان های خیلی بزرگ این کار به عهده شرکت حقوقی است.
ما در حال حاضر داریم بر روی اجرایی شذن درست آن کار میکنیم که تبدیل به فروش امضا نشود و نظام ارجاع کار به درستی انجام شود.
این مبحث به وضع ترافیکی کنونی و ساخت و ساز چه کمکی در جهت اصلاح میتواند بکند؟
این مبحث صرفا برای ساخت و ساز نیست و بیشتر برای نسل های آینده است. مثلا برای تغییر کاربری از آن استفاده میشود. فرض کنید ساختمانی با کاربری مسکونی که ۸ خانوار در آن ساکن بودند در محلی قرار داشته و اکنون کاربری آن تبدیل به مدرسه و یا دانشگاه شده که روزانه حدود ۸۰۰ نفر در آن مکان تردد میکنند. طبیعتا کل ترافیک و موارد پیرامون آن منطقه دستخوش تغییرات منفی میشود لذا این مبحث باید جلوی این تغییرات کاربری اشتباه را بگیرد یا راه حل درستی برای آن ارئه دهد. اما در کل این مبحث بیشتر برای نسل های آینده نتیجه بخش خواهد بود.
دیدگاهتان را بنویسید